'Έπαινος στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό ενός σταδίου "Κόμβοι υποδομών διαχείρισης του Εθνικού Δασικού Πάρκου Ακάμα"

Γενικά
Η αρχιτεκτονική πρόταση αφορά τον σχεδιασμό 14 κόμβων στο δάσος του Ακάμα, κάποιοι από τους οποίους λειτουργούν ως σημεία εισόδου σε αυτό. Οι υποδομές αναμένεται να αφορούν χώρους στάσης και ενημέρωσης των επισκεπτών σχετικά με την περιοχή.    

Ο τόπος
Η χερσόνησος του Ακάμα, γνωστή από την αρχαιότητα, αναφέρεται από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο σαν "μια πυκνά δασωμένη περιοχή μοιρασμένη σε δύο λόφους ανυψωμένους προς βορράν". Βρίσκεται στην επαρχία της Πάφου και πρόκειται για μία έκταση 7.662 εκταρίων, ενώ αποτελεί και μία ιδιαίτερα σημαντική περιοχή από περιβαλλοντική σκοπιά, καθώς φιλοξενεί είδη χλωρίδας και πανίδας που θεωρούνται μοναδικά στοιχεία βιοποικιλότητας. 

Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της, η χερσόνησος του Ακάμα είναι ένας από τους σημαντικότερους πόλους έλξης για επισκέπτες και επιστήμονες, καθώς προσφέρει μια σειρά ήπιων δραστηριοτήτων (πεζοπορία, κολύμπι, καταδύσεις, μελέτη της φύσης, παρατήρηση, ποδηλασία, κ.α.). Από το 2011, η περιοχή ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura 2000, ενώ το 2016 (17/06/2016) κηρύχθηκε σε Εθνικό Δασικό Πάρκο. Η πρόσβαση στο Δάσος γίνεται είτε χερσαία, είτε μέσω της θάλασσας. Η χερσόνησος του Ακάμα έχει μια ιδιαίτερη γεωμορφολογία, ενώ, μέσα από τις απότομες κλίσεις του εδάφους, επαναπροσδιορίζεται διαρκώς η σχέση τού επισκέπτη με τη θάλασσα και το τοπίο.     

Α. Διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής πρότασης – σύνθεση
Σύμφωνα με την κύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Τοπίου (Φλωρεντία, 2000) και αναγνωρίζοντας ότι η ποιότητα και η ποικιλία των Ευρωπαϊκών τοπίων συνιστά κοινό πόρο, είναι σημαντική η αναγνώριση ότι το τοπίο διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο δημοσίου συμφέροντος από άποψη πολιτισμική, οικολογική, περιβαλλοντική και κοινωνική. Για τους λόγους αυτούς, μια από τις βασικότερες αρχές, η οποία καθόρισε την πρόταση σχεδιασμού, υπήρξε η ιδιαίτερη σχέση των κατασκευών και η απορρόφησή τους από το υπάρχον φυσικό τοπίο, με σκοπό την πλήρη ένταξή τους στην περιοχή. 

Πιο συγκεκριμένα: 

• βάση διαμόρφωσης της αρχιτεκτονικής πρότασης αποτέλεσε η δημιουργία μιας ήπιας προσαρμογής στις υπάρχουσες υψομετρικές καμπύλες και επιμέρους τοπογραφικές ιδιαιτερότητες. Η πρόθεση αυτή οδήγησε σταδιακά τους συνθετικούς χειρισμούς στην ανάπτυξη μιας σειράς αρθρωτών τεθλασμένων χαράξεων, μιας «ραχοκοκαλιάς» δηλαδή, που κατά περίπτωση είναι προσαρμοσμένη ευέλικτα στον εκάστοτε τόπο – οικόπεδο, και πάνω στην οποία εκτυλίσσονται πορείες – μονοπάτια, κτιριακές κατασκευές και σημεία θέασης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον δόθηκε στην πολύπλευρη αντιμετώπιση της φυσιογνωμίας τού εκάστοτε τόπου και της σχέσης του «τεχνητού» με το «φυσικό».

Οι κατασκευές τοποθετούνται στο οικόπεδο με τέτοιον τρόπο, ώστε να γίνονται αντιληπτές ως ενιαίο σύνολο, αλλά ταυτόχρονα και ως ένα ανοικτό πέρασμα σε άμεση σχέση με το τοπίο και τις περιπατητικές διαδρομές, με σταδιακή διάλυση μέσα στο περιβάλλον τους, χωρίς να εξαντλούν τα χαρακτηριστικά του.

• Ως προς την υλικότητα των κατασκευών, πρόκειται για ελαφράς μορφής, συναρμολογούμενες από υλικά φιλικά προς το περιβάλλον, όπως μέταλλο, ξύλο, καλάμια, κλαδιά κλπ, και οι οποίες σκοπό έχουν να μην προκαλούν οποιαδήποτε αισθητική ή άλλη διατάραξη. Κάθε κατασκευή συγκροτείται με τρόπο που να είναι εύκολα επεκτάσιμη, αλλά και αναστρέψιμη στην περίπτωση που είναι επιθυμητή στο μέλλον η απομάκρυνσή της, χωρίς να αφήσει ίχνη αλλοίωσης στο τοπίο. Οι πορείες – μονοπάτια ανάμεσα στις κατασκευές ορίζονται από διακριτικά τοποθετημένα -χαμηλού ύψους- μεταλλικά στοιχεία corten, που χρωματικά απορροφώνται από τους γήινους τόνους που κυριαρχούν στο τοπίο. Το έδαφος στις πορείες για τους πεζούς, αλλά και στους χώρους στάθμευσης οχημάτων, είναι «πατημένο» χώμα, ενώ κατά περιοχές επικαλύπτεται και αναμιγνύεται με το υπάρχον φυσικό έδαφος και τις πέτρες, δημιουργώντας μια αίσθηση ήπιας, σχεδόν ανεπαίσθητης συνολικά, σχεδιαστικής παρέμβασης στο περιβάλλον.  
• Σε ό,τι αφορά τη φύτευση, στο μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου τού Ακάμα, η βλάστηση είναι χαρακτηριστική των Μεσογειακών θαμνώνων αειφύλλων πλατύφυλλων, γνωστή ως μακκία βλάστηση (maquis). Η βλάστηση αυτή χαρακτηρίζεται από ένα πολύ πυκνό κάλυμμα από ξηρόφιλους, σκληρόφυλλους, αειθαλείς θάμνους ή μικρά δέντρα.

Η μακκία βλάστηση διακρίνεται σε “ψηλή μακκία βλάστηση”, με χαρακτηριστικά είδη, εκτός των Juniperus phoenicea και Pinus brutia, την αντρουκλιά (Arbutus andrachne), τη λατζιά ( Quercus alnifolia), το πουρνάρι (Quercus coccifera), την ελιά ( Olea europaea), την ξυλοκερατιά (Ceratonia siliqua) και το μερσίνι (Myrtus communis), και σε “χαμηλή μακκία βλάστηση”, με χρακτηριστικά είδη το σχίνο (Pistacia lentiscus), το δεντρολίβανο (Rosmarinus offficinalis), τη σπατζιά (Salvia fruticosa) και την ξυσταριά (Cistus sp.) (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος 2003). Επίσης, υπάρχουν οι χαρακτηριστικές λιβαδικές εκτάσεις στον Ακάμα.

Στην τοπιοτεχνική μελέτη, προτάθηκαν κυρίως αυτοφυή και ενδημικά φυτά του Ακάμα -ώστε να μην αλλάξει η φυσιογνωμία του τοπίου-, τα οποία παράλληλα καλλιεργούνται και αναπτύσσονται στα Δασικά φυτώρια του Τμήματος Δασών, έτσι ώστε να είναι εύκολη η εύρεση και φύτευση των φυτών αυτών. 

Τα φυτά που χρησιμοποιήθηκαν είναι ξηρανθεκτικά φυτά της περιοχής, επομένως χρειάζονται όσο το δυνατόν λιγότερη άρδευση, κι εκείνο μόνο κατά τα τρία πρώτα χρόνια μετά την εγκατάστασή τους. 

Στους χώρους στάθμευσης προτάθηκαν κάποια δέντρα κυρίως για σκίαση του χώρου και βελτίωση του μικροκλίματος, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, όπως επίσης και κάποια μεμονωμένα δέντρα γύρω από τους καθιστικούς χώρους και τα αναψυκτήρια. Τέλος, χρησιμοποιήθηκαν συστάδες κυρίως αυτοφυών και ενδημικών αρωματικών θάμνων γύρω από τους καθιστικούς χώρους και σε σημεία ενδιαφέροντος, καθώς και άλλοι αυτοφυείς και ενδημικοί θάμνοι ανάλογα με την περίπτωση, όπως αναλυτικά αναφέρονται στον πίνακα της προτεινόμενης βλάστησης.

Οι προτάσεις έγιναν ανάλογα με την περιοχή μελέτης και την υπάρχουσα βλάστηση κάθε φορά, προκειμένου να διατηρηθεί όσο το δυνατόν η φυσιογνωμία του τοπίου. 

Β.Στοιχεία ανάλυσης της αρχιτεκτονικής πρότασης 
Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι 14 κόμβοι -επτά (7) από τους οποίους λειτουργούν ως σημεία εισόδου στην περιοχή του δάσους- αποτελούν τους βασικούς σταθμούς στάσης και αναψυχής των επισκεπτών, η αρχιτεκτονική πρόταση αποτελείται από απλές συναρμολογούμενες κατασκευές, τοποθετημένες σε αρμονία με το φυσικό έδαφος. Καθώς σημαντικό ζητούμενο αποτελεί η διαπραγμάτευση με το τοπίο, σε ό,τι αφορά τις κτιριακές κατασκευές διερευνάται συνθετικά η σχέση τού μέσα με το έξω (με τις διαφορετικές περιοχές που προβάλλουν τις αντιθέσεις ανοικτού – κλειστού, φωτεινού – σκοτεινού, στάσης – κίνησης από το εσωτερικό προς τον περιβάλλοντα χώρο και αντίστροφα).

Οι κατασκευές αναπτύσσονται χωρίς να προσβάλλουν τον επιλεγμένο τόπο, αλλά δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες συνύπαρξης και ένταξης. Τα προτεινόμενα κτίρια απομακρύνονται από το φυσικό έδαφος, με το μοναδικό σημείο επαφής τους την τοποθέτηση των μεταλλικών υποστυλωμάτων τους, πακτωμένων μέσα στο χώμα. Με αυτό τον τρόπο, η κτιριακή δομή ξεκολλάει από το έδαφος, αφήνοντας διακριτά όρια μέσα από το ελάχιστο αποτύπωμα στον τόπο. 

Πιο συγκεκριμένα :
Βασικό μέλημα στον σχεδιασμό των εγκαταστάσεων αποτέλεσε η σημασία ενοποίησης της αρχιτεκτονικής των επιμέρους κτιριακών κατασκευών, ώστε να φαίνονται ως ένα σύνολο, καθώς επίσης και η αναγνωρισιμότητα των επιμέρους χρήσεων των κτιρίων. Για τον λόγο αυτόν, σε όλους τους κόμβους εφαρμόστηκε ένα κοινό λεξιλόγιο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού: μια απλή κατασκευή με την αποκλειστική χρήση τριών υλικών: μέταλλο, ξύλο (σανίδες/καλάμια/κλαδιά) και γυαλί. Καθώς πρόκειται για ενσωμάτωση των κατασκευών σε μεσογειακό τοπίο, ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στη δημιουργία ημιυπαίθριων χώρων που πλαισιώνουν τα κτίρια. Το φως φιλτράρεται μέσα από την τοποθέτηση κάθετων ξύλινων στοιχείων από λυγαριά, υλικό που βρίσκεται άφθονο στο νησί της Κύπρου. Σε ό,τι αφορά τα δώματα των κτιριακών κατασκευών, όπου υπάρχουν θερμαινόμενοι χώροι προτείνεται η τοποθέτηση φυτεμένου δώματος, η οποία θα καλύπτεται από αυτοφυή βλάστηση της περιοχής, ώστε από τη μία να ενσωματώνεται η κτιριακή δομή στο τοπίο, και από την άλλη να δημιουργούνται οι ικανές συνθήκες θερμικής άνεσης στο εσωτερικό των κτιρίων. Η σκίαση με επιπλέον προστεγάσματα έχει μελετηθεί στις επιμέρους κατασκευές όπου χρειάζεται, ανάλογα με τον προσανατολισμό.

Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στη σχέση των κτιριακών κατασκευών με συγκεκριμένα ενδιαφέροντα σημεία θέασης του τοπίου (ανοίγματα, τοποθέτηση, προσανατολισμός).

Οι κτιριακές κατασκευές μπορούν να λειτουργούν σαν «ανοιχτά στέγαστρα» για τη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους, ενώ υπάρχει δυνατότητα μέσω των συρόμενων υαλοστασίων να απομονωθούν θερμικά ορισμένοι λειτουργικοί χώροι, όποτε αυτό κρίνεται απαραίτητο.      

Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών ενός σταδίου μικρής διάρκειας για τους κόμβους υποδομών διαχείρισης του Εθνικού Δασικού Πάρκου Ακάμα, Κύπρος
Αναθέτουσα Αρχή/Αγωνοθέτης: Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, Κύπρος 

Αρχιτέκτονες Μηχανικοί 
Πολυχρονόπουλος Δημήτρης,  Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π. 
Γρηγοριάδου Μαρία, Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Δ.Π.Θ.

Συνεργάτες Αρχιτέκτονες
Γιουζέπας Δημήτρης, Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός Α.Π.Θ.
Βομβολάκης Λευτέρης, Αρχιτέκτων Μηχανικός – Αρχιτέκτων Τοπίου

Ειδικοί σε θέματα Φυσικού Περιβάλλοντος
Μάρης Φώτης, Δρ. Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος ΑΠΘ
Τζώρτζη Τζούλια, Δρ. Δασολόγος - Περιβαλλοντολόγος ΑΠΘ, Αρχιτέκτων Τοπίου

Πολιτικοί Μηχανικοί
Αυγέρης Λουκάς, MSc Πολιτικός Μηχανικός Δ.Π.Θ.
Carlo Castiglioni, Πολιτικός Μηχανικός

Μηχανολόγος Μηχανικός
Χαριτίδης Παναγιώτης, Δρ. Μηχανολόγος Μηχανικός Αεροναυπηγός
Τμήμα Μηχανολόγων & Αεροναυπηγών Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πάτρας

Ηλεκτρολόγος Μηχανικός
Χασιώτης Ιωάννης-Ειρηναίος, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός & Μηχανικός Υπολογιστών Δ.Π.Θ.

Συνεργάτες μελετητικής ομάδας
Δασκαλούδης Χρυσόστομος, Μπαλατσούκας Τάσος, Παπαδημάκης Δήμος, Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος, Σαββόπουλος Δημήτρης, Χατζηκυριάκος Άγγελος, φοιτητές αρχιτεκτονικής Δ.Π.Θ.